Erzincan İliç’teki Çöpler Altın Madeninde meydana gelen ve 9 işçinin canını alan, doğaya ölçeği henüz belirsiz boyutlarda ve geri dönülemez şekilde zarar veren faciaya ilişkin bilirkişi raporunun ayrıntıları ortaya çıktı.

Rapora göre ana firma Anagold Madencilik, faciadan asli kusurlu bulundu. Ancak firmada sorumluluk Genel Müdür Yardımcısı Iain Ronald Guille ve altındaki yöneticilerle sınırlı tutuldu. Anagold ülke müdürü Cengiz Yalçın Demirci kusursuz bulunurken, Anagold firmasının ortaklarından Kanadalı SSR madencilik ve Çalık Holding’in adı ise bilirkişi raporuna girmedi. Yine üst üste verilen ÇED raporları, denetim yetersizliği gibi kamunun eksiklerine ilişkin ise hiçbir ibare raporda yer almadı. Raporda, toprak, su ve havaya karışan zehrin kontrolü için rutin aralıklarla ölçüm yapılmaya devam edilmesi, hatta bu amaçla bir “Bilim Kurulu” oluşturulması önerildi.

İki iş güvenliği uzmanı, inşaat, ziraat, jeoloji, maden, kimya ve çevre mühendisi ile iki fen bilirkişisinden oluşan 10 kişilik heyetin raporundaki değerlendirmeler, “Olayın iş kazası olduğu” tespitiyle başlıyor.

FIRAT NEHRİ TEHLİKESİ BİLİRKİŞİ RAPORUNDA

Evrensel’in haberine göre; Bilirkişi Raporu ve raporla ilgili değerlendirmelerde, Kimya bilirkişisinin bölgedeki su kaynaklarıyla ilgili olarak yaptığı değerlendirmede, insan sağlığı ve çevreye yönelik herhangi bir risk ve tehdit kalmadığından emin olununcaya kadar yeraltı ve yerüstü sularının rutin kontrol edilmesi gerektiği belirtildi.

Tespit edilecek belirli noktalara otomatik numune alma cihazı yerleştirilmesi önerildi. Kirliliğin Fırat Nehri‘ne ulaşma tehlikesine de dikkat çekilen değerlendirmede, şunların yapılması istendi: “Sabırlı deresinin memba kısmının tamamen kapatılarak doğal akıntı suyu, yağmur ve kar erime sularının kaymanın olduğu alanı beslemesinin engellenmesi, dereyi besleyen diğer yanal akıntı sularının da vadinin her iki tarafından kuşaklama kanalları yapılmak suretiyle dereyi by-pass yaptırılması gerekmektedir.”

TOPRAKTA KOBALT VE ARSENİK VAR

Raporun toprak analizi bölümünde de oluşan kirliliği kanıtlayan sonuçlara ulaşıldığı görüldü. Topraktan alınan çok sayıda numunede kobalt ve arsenik miktarlarının sınır değerlerini aştığı tespit edildi. Ayrıca çevre bilirkişisi de çöküntünün oluşumunda yağış, çığ gibi dış etkilerin rol oynamadığını kayıt altına aldı.

KİRPİLER, SİNCAPLAR, YARASALAR…

Raporda doğada meydana gelen kirlenmenin bölgedeki hayvan türlerine de zarar vereceği, yağışlarla oluşacak göllenmelerin kuş türleri ve tüm memeliler için büyük tehdit oluşturacağı belirtildi. Özellikle alanı terk edemeyen kirpi gibi türler ile iki yaşayışlı (karada ve suda yaşayan) sürüngenlerin, sincap ve yarasaların daha büyük tehdit altında olduğu vurgulandı.

UYGULAMA HATALI: LİÇ KAYMASI OLMAYABİLİRDİ

Raporda, liç yığınının projelendirilmesi aşamasında gerekli mühendislik hesaplamaları yapılmış olsa facianın yaşanmayacağı dile getirilerek şöyle denildi: “Bu uygulama, yapılan liç yığını ve projelendirilen miktar ile uyuşmamaktadır yani projelendirilen ve uygulanan kütle miktarı bu kadar sıvı barındıran bir yığın için uygun olmadığı kütle dinamiği veya akışkan dinamiği doğrultusunda hatalı bir uygulamadır.”

ÇATLAKLAR GÖRÜLDÜĞÜNDE İŞ İŞTEN GEÇMİŞTİ

Raporun Jeoloji Bilirkişisi Açısından Değerlendirme kısmında ise geçmişte yapılan hataların sonucu facianın ortaya çıktığına dikkat çekildi. Değerlendirmede “Heap Leach’te [liç yığınında] meydana gelen kütle hareketi ile ilgili olarak yer seçimi, şevlendirme, bölgenin depremselliği, çevrede yapılacak patlatmalar, solüsyon şarjı, yükleme esnasında meydana gelen titreşimler gibi faktörlerin bu işin doğasında olduğu projeyi hazırlayan mühendisler tarafından bilinmektedir. Olay günü ve öncesinde meydana gelen gerilme çatlakları ve deformasyonların görülmesi bu faciayı önleyecek bir projenin yapılıp uygulanmasının imkansız olduğunu göstermektedir. Heap Leach in kapasitesi çoktan aşılmıştır. 13.02.2024 günü meydana gelen olay geçmişteki hataların bir sonucudur” denildi.

Kütle hareketini potansiyelinin 91 m maksimum kalınlıktan ziyade, 257 metre olan toplam yükseklik tarafından kontrol edildiği ifade edilen değerlendirmede, “Bu nedenle, her ne kadar yığın liçi düşeyde maksimum 91 m kalınlıkta olsa da yaklaşık 1500 m uzunluğa sahip yığına ait tepe ve topuk noktası arasında kot farkının 257 m’ye ulaşması, yığın liçinin toplam yüksekliğinin kontrol edilebilir seviyeden fazla olduğunu göstermektedir” dendi.

HAVA VE SU ZEHİRLENDİ

Çöpler Kompleks Maden Sahasında liç yığını kaymasıyla meydana gelen faciaya “iş kazası” denilen raporda, işin süreciyle ilgili talimatları veren şirket Asıl İşveren Anagold Madencilik olduğu belirtildi. Liç yığınının kayması sınasında oluşan gaz ile hava kirliliğine yol açıldığı, sabırlı deresine akması ile yüzeysel ve yeraltı suyu kirliliğine yol açacağı belirtilen raporda, ana yüklenici firma olan Anagold Madencilik’in mevzuata aykırı hareket etmesi nedeniyle ‘kasten veya taksirle çevreyi kirletme” suçundan asli kusurlu olduğu ifade edildi.

İŞİN BAŞI KUSURSUZ BULUNDU

İşveren Vekili olan Genel Müdür Yardımcısı Iain Ronald Guille, Operasyon Direktörü Kenan Özdemir, Operasyon Direktörü Vekili Abdülkadir Cansız, Maden Müdürü Vekili Jeoloji Yüksek Mühendisi İzzet Tekin, Jeoteknik Mühendisi Ali Rıza Kalender, Proses Oksit Müdürü Hüseyin Üstündağ, Oksit Operasyon Başmühendisi Murat Bayraktar, Oksit Operasyon Mühendis Şenol Demir, Oksit Operasyon Asistan Mühendisi Kaan Murat Akpolat asli kusurlu bulundu. Süpervizör Soysal Doğan ise tali kusurlu bulundu.

İfadesinde “Benim sorumluluğum tüm maden sahasına yapılan iş ve işlemleri bir üstüme rapor etmektir” diyen Iain Ronald Guille’i asli kusurlu bulan bilirkişi raporu, Guille bir üstü olan Anagold Madencilik Ülke Müdürü Cengiz Yalçın Demirci’yi ise kusursuz buldu: “Anagold Madencilik AŞ’ye ait finansla ile ilgili işlerde üst merciler, SSR üst yöneticiler ve Çalık Holding üst yöneticilerine bildirilmesi ve bununla ilgili koordinasyonu sağladığı, teknik olarak yetkisinin olmadığı tespit edilmiş olup meydana gelen kaza olayında kusurunun olmadığı.”

9 İŞÇİ HALA TOPRAK ALTINDA

Uluslararası maden tekeli SSR şirketi ile yerli ortağı Çalık Holding hisseli Anagold Madencilik isimli firmaya ait olan madendeki liç yığın alanında 13 Şubat günü meydana gelen büyük çöküntü sonucunda 9 işçi toprak altında kalmıştı. Aradan geçen 38 güne rağmen işçilerin bedenine halen ulaşılamadı. 

DEMİRCİ SSR VE ÇALIK’I İŞARET ETMİŞTİ

Anagold Madencilik Türkiye Müdürü Cengiz Yalçın Demirci 18 Şubat’ta gözaltına alınıp “bilirkişi raporunun tamamlanmadığı” gerekçesiyle yurtdışı yasağı ve adli kontrol şartıyla serbest bırakılmıştı. Liç yığın alanındaki çatlaklara ilişkin maili geç gördüğünü söylediği ifadesiyle gündem olan Demirci, 6 Şubat 2024’ten itibaren Anagold Madencilik AŞ Yönetim Kurulu Başkanı olarak göreve başladığını, 2022 Eylül ayı itibariyle Anagold Madencilik’e ait finansın üst mercilerine koordinasyonun bütçe onay hazırlıklarından, ortaklık ve ilişkilerinden, finansal raporların SSR üst yöneticilerine ve Çalık Holding üst yöneticilerine bildirilmesi ve bunun koordinasyonunun üstlere bildirilmesinden sorumlu olduğunu söylemişti.

2022 Eylül ayından SSR Mining şirketinde dünyada bulunan maden arama ekibinin başında olduğunu belirten Demirci, “O dönemde Anagold Madencilik ile herhangi bir bağlantım yoktu ama görevim nedeniyle o dönemlerde maden arama ekibinde bulunduğum için burada da o işlemleri ekibimle yerine getirmiştik. Bunu SSR Mining şirketi kapsamında yürütmüştüm. Anagold Madencilik AŞ’de şirketin direktörleriyle iletişim halindeyim. Onlar buranın finansal işleyişi hakkında bana rapor sunuyorlar. Teknik konuları ise burada görev yapan Iain’e bildirmektedirler. Ülke işleyişi, madenin durması ile ilgili teknik bir sıkıntı olduğu durumda Iain bana bildirmektedir. Örneğin, madenin durdurulması finansal olarak şirketi ilgilendirdiği için bu durumu bana bildirmekle yükümlüdür. Her ne kadar Kenan Özdemir Iain’in bir alt konumunda çalışan ise de Iain bu durumu direkt bana bildirmekle yükümlüdür” demişti.

Evrensel