Gemi üretimi kadar sökümü de dünyanın en tartışmalı konuları arasında yer alıyor. Türkiye, Avrupa Birliği (AB) gemi söküm işlemlerinde sağlık ve çevresel etkileri nedeniyle şimdiden tartışılan ülke olarak kötü ün salmış durumda.

Asya, dünya gemi söküm konusunda lider bölge konumunu korumaya devam ederken, 2020 yılında yayımlanan gemi söküm verilerine göre Bangladeş, Hindistan, Pakistan, Türkiye ve Çin gemi sökümün yüzde 98’sini gerçekleştiriyor.

Bakanlar Kurulu kararı ile 1977 yılında Çandarlı Körfezi, Aliağa Taşlı Burnu ile Ilıca Burnu arasındaki sahil şeridi ve 600 dönümlük alan Aliağa Gemi Söküm Bölgesi olarak ilan edilmesiyle başlayan mütevazı gemi söküm yolculuğu, Çin’in piyasadan çekilmesiyle 22 gemi söküm tesisiyle iş kolundaki sayılı merkezler arasında yer aldı. 

BAKANLIKTAN İTİRAF: 250 TON ASBEST BERTARAF EDİLDİ

Gemi sökümde payını artıran Aliağa, uyguladığı ilkel gemi söküm yöntemi, asbest ve tehlikeli atık maddelerle anılmaya başladı. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı 20 Mayıs 2021’de TBMM’de verilen bir soru önergesine verdiği cevapta, Aliağa’da son beş yılda 714 geminin söküldüğünü ve bunun sonucunda yaklaşık 250 tonu asbest olmak üzere, 74 bin 325 ton tehlikeli atığın bertaraf edildiğini açıkladı. Bu yanıt aynı zamanda çevre ve insan sağlığı için korkunç bir itiraftı.

Aliağa’da sadece 2020 yılında 118 konteyner gemisi, petrol platformu, askeri gemi, kruvaziyer sökülürken, hepsi büyük miktarlarda asbest kontamine malzeme içeriyordu. Gemi söküm tesislerinde bugüne kadar çok sayıda askeri gemi, petrol ve gaz üniteleri ve Akdeniz’de faaliyet gösteren eski tip RoRo/yolcu gemilerinin de söküldüğü düşünülürse Bakanlığın soru önergesine verdiği yanıt çokta gerçekçi görünmüyor.

SÃO PAULO MÜCADELESİ ÖNEMLİ ÖRNEK

Fransız donanması için üretildikten sonra Brezilya donamasına 2000 yılında satılan São Paulo, 20 yıl sonra 18 Mart 2021’de ömrünü tamamlaması nedeniyle hurdaya ayrılıp söküm kararı alındı. Brezilya donanmasının açtığı söküm ihalesini SÖK Denizcilik’in kazanmasıyla, geminin Türkiye süreci de başlamış oldu. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığının 30 Mayıs 2022 tarihinde São Paulo’nun sökümüne izin verdiğinin ortaya çıkmasıyla birlikte oklar, dönemin Çevre Bakanı Murat Kurum’a yöneldi.

Geminin getirilmesi Aliağa Emek ve Demokrasi Platformu, Aliağa Çevre Platformu (ALÇEP) başta olmak üzere Türkiye’deki emek, çevre örgütlerinin ve İzmir Büyükşehir Belediyesi‘nin tepkisine neden oldu. Süreç birçok yönden ilerlerken tüm ülkelerin taraf olduğu tehlikeli atıkların sınırlar ötesine taşınması ve bertaraf edilmesinin kontrolüne ilişkin Basel Sözleşmesi’nin ihlal edilmesi başta olmak üzere İzmir Protokolü hiçe sayılarak işlem yapılması hukuki olarak da tepkilerin odağındaydı.

SÃO PAULO SÖKÜLMEDİ, SORUN ÇÖZÜLMEDİ

“Ölüm Gemisi” olarak adlandırılan São Paulo gemisine karşı, uluslararası çevre örgütlerinin de desteğiyle birlikte kitlesel tepkilerle kamuoyu oluşturuldu. Oluşturulan kamuoyu baskısıyla Çevre Bakanlığı “İzni” iptal ettiğini açıkladı. İzmir’deki emek, meslek örgütleri ve yerel yönetimin desteğiyle geminin Aliağa’ya gelmesi engellendi. São Paulo son dönem çevre eylemlerinin sembolü olurken Brezilya donanması uluslararası sözleşmelere aykırı olarak gemiyi günlerce Atlas Okyanusu’nda gezdirdikten sonra yeni bir çevre felaketine yol açarak batırdı.

KANSEROJEN TESPİT EDİLDİ

Asbest ve Tehlikeli Atıklar Derneği (ASTA) 27 Temmuz 2021 yılında Aliağa’da aldığı 55 adet numunenin sonucunda, “Gemi Söküm Tesisi (İçerisi) Sokak” noktasından alınan numunede Serpantin Grubu Krizotil türü asbest tespit edildiği açıklanmıştı.

Avrupa Birliği ülkelerde 1 Ocak 2005 tarihinden başlayarak kademeli olarak yasaklanmaya başlanmış ve 31 Aralık 2010 tarihinde kısmen, 2013 yılında da tamamen yasaklanmış olmasına rağmen bu tarihten önce kullanılan asbest kentsel dönüşümlerde ve gemi sökümlerinde tehlike saçmaya devam ediyor.

RAYMOND CROZE DA ASBESTLİ

São Paulo gemisi gibi Raymond Croze’da ’80’li yılların başında Fransa’da inşa edilirken gemi inşa endüstrisinde asbest yaygın olarak kullanılıyordu. Fransız ‘Orange’ adlı şirkete ait, geminin tehlikeli madde envanter raporu (IHM) geminin her yerinde asbest ve tehlikeli atık olduğunu teyit ediyor.

DAHA ÖNCE BAŞARDIK YİNE BAŞARIRIZ

2022 yılında karşımıza çıkan asbest ve tehlikeli atık madde barındıran São Paulo gemisine karşı yürütülen örnek mücadele hem Raymond Croze’ye hem de uluslararası standartlara uygun olmayan gemi söküm tesislerine karşı verilmesi gerekiyor. Dün São Paulo’yu durduran başta emek, demokrasi ve çevre platformları, bugünde Raymond Croze’yi durdurmak zorundalar. Ömrünü tamamlayan asbest ve tehlikeli atık barındıran binlerce gemi sökülme sırasını beklerken çevre ve insan sağlığı ise tehdit ediliyor.

Ramis Sağlam / Evrensel